Alexandru Mihai Budes & Lisa Marie Schmitt
Optimisme Versus Ostalgia

De film 30 de ani de Optimism is een samenwerkingsproject tussen de Duitse kunstenares Lisa Marie Schmitt en de Roemeense kunstenaar Alexandru Mihai Budeșwaarin het sociopolitieke fenomeen van een concert van Michael Jackson -dat in 1992 in Boekarest plaatsvond- wordt verweven met het verhaal van Florian Istrate, de voormalige eigenaar van een porseleinfabriek in Alba Iulia. Midden jaren negentig kreeg Istrate van Dieter Wiesner, de latere manager van Michael Jackson, de opdracht meer dan 100.000 met goud en platina versierde beeldjes van de King of Pop te maken. Na levering van de eerste 1000 stuks verbrak Wiesner abrupt het contact en Istrate bleef achter met duizenden onvoltooide beeldjes. Nadat hij het bedrijf sloot en het voltallige personeel moest ontslaan, bleef de keramische werkplaats zo'n dertig jaar vrijwel onaangeroerd, slechts bewoond door beeldjes en andere achtergebleven artefacten. Waarom Wiesner de samenwerking plotseling beëindigde is tot op de dag van vandaag onduidelijk.

Els Roelandt had een gesprek met de kunstenaars over hun praktijk, de film, Ostalgia en Michael Jackson.

Els Roelandt: Kunnen jullie je kort even voorstellen?

Lisa Marie Schmitt: Mijn naam is Lisa Marie Schmitt, ik werk als kunstenaar met video en sculptuur. Meestal maak ik grotere installaties die een video als middelpunt hebben.

Alexandru Budeș: En ik ben Alexandru Mihai Budeș. In mijn praktijk laat ik de ideeën beslissen over het medium van artistieke expressie, technieken, materiaal, enz. Mijn werk balanceert tussen installatie, sculptuur, video, en meer recentelijk is ook geluid een belangrijk onderdeel.

ER: Werken jullie al lang samen of is 30 de ani de Optimism een eenmalige samenwerking?

LMS: We werkten eerder samen in 2016, toen we allebei nog studeerden aan de kunstuniversiteit in Saarbrücken. Alex kwam met het ERASMUS-programma voor een jaar naar Duitsland (vanuit Boekarest), en ik stond op het punt mijn studie af te ronden. Zo ontmoetten we elkaar voor het eerst. We hielden toen al erg van het idee van culturele uitwisseling tussen Oost- en West-Europa, we organiseerden een project genaamd Carpathian Downhill, dat werd gesteund door de Kunstuniversiteit.

AB: Voor Carpathian Downhill nodigden we vijftien kunstenaars uit zeven landen uit om te verblijven in een huisje zonder stromend water of elektriciteit, midden in de Karpaten. We onderzochten er het concept van LandArt en organiseerden performatieve interacties tussen lokale mensen en dieren. Aan het einde van het project maakten we twee tentoonstellingen, één in Cluj-Napoca en één in de galerie van de kunstuniversiteit HBK Saar in Saarbrücken.

LMS:Carpathian Downhill was eerder een curatorieel project, 30 de ani de Optimism was de eerste keer dat we als kunstenaars samenwerkten. We delen thans een studio in Berlijn, maar we werken meestal apart aan onze eigen dingen.

AB: Onlangs werkten we in Boekarest nog aan een ander curatorieel project, MOVING EAST, waarin we een dialoog tot stand brachten tussen Roemeense kunstenaars van de oudere generatie, die tijdens het communisme leefden, en jonge opkomende kunstenaars uit Roemenië of het buitenland.

ER: Waar wonen jullie nu en waar zijn jullie opgegroeid?

LMS: Ik ben opgegroeid in het zuidwesten van Duitsland in een vrij landelijk gebied in de buurt van Trier. Na mijn studie in Saarbrücken heb ik een half jaar in Parijs gewoond en daarna ben ik naar Berlijn verhuisd. De laatste jaren hebben we samen veel tijd doorgebracht in Roemenië, meestal voor projecten, het is een soort tweede thuis voor me geworden, vooral Alba Iulia in Transsylvanië. We zijn pas terug van een verblijf van twee maanden in Boekarest.

AB: Ik woon ook in Berlijn, na mijn studies en een kort verblijf in Saarbrücken. Ik ben opgegroeid in het stadje Alba Iulia, dat net als Trier een belangrijke Romeinse geschiedenis heeft en later de hoofdstad werd van de provincie Transsylvanië en de plaats waar Groot-Roemenië werd uitgeroepen door een groepje vertegenwoordigers geselecteerd uit het gehele land. Of dat eerlijk was of niet is zeer de vraag, maar dit is het erfgoed waar mijn woonplaats van 60.000 inwoners van doordrenkt is. Of beter, dat ze vandaag herontdekken, want de communistische regering probeerde veel van haar geschiedenis uit te wissen. In het postcommunistische tijdperk, toen ik opgroeide dus, werd de stad herontdekt als de hoofdstad van het land. Op de ‘Grote Dag van de Unie’, worden over onze parken Roemeense vlaggetjes uitgestrooid vanuit helikopters. Gelukkig vindt die dag plaats in december, en worden de vlaggetjes snel bedekt door een deken van sneeuw.

ER: Hoe oud zijn jullie beiden?

LMS: Ik ben eenendertig.

AB: Ik ben dertig.

ER: En houden jullie allebei van de muziek van Michael Jackson?

LMS: Ik heb nooit echt naar Michael Jackson geluisterd of een soort fan-achtige relatie met hem gehad, maar ik weet nog goed hoe aanwezig hij was in de media, vooral tijdens mijn jeugd eind jaren negentig en begin jaren 2000. Voor het project luisterden we veel naar zijn muziek. We hebben de opnames van zijn live concert in Boekarest in 1992 verschillende keren bekeken om iets van hem als fenomeen te begrijpen. We voelden ons hierover nogal ambigu vanwege de schandalen die de laatste jaren opdoken. Uiteindelijk beseften we dat onze film niet echt over hem gaat, maar over iets anders.

AB: Eigenlijk ben ik het kind in onze film dat danst op een Michael Jackson nummer... het was de allereerste muziek waar ik van genoot. Later was hij vaak te zien op MTV en was ik ook in de ban van zijn muziekvideo's, zoals Thriller. Toch werd ik nooit fan. Ik kon genieten van de beat en denken "hé, dat is echt goed gecomponeerd", maar ik zou de muziek nooit in mijn playlist zetten. Na ons project en na zoveel MJ-content te hebben beluisterd, is het zelfs een beetje pijnlijk als een nummer op de radio komt. De schandalen doen je bloed gewoon stollen. Als kleine jongen zag ik Neverland al als iets freaky, griezeliger dan het lied Thriller.

ER: Dus ik veronderstel dat het idee voor de film 30 de ani de Optimism van jou komt, Alexandru. Hoe ben jij erbij betrokken geraakt, Lisa? Kun je ons vertellen hoe het tot stand kwam en hoe jullie samen aan deze film zijn gaan werken?

AB: Inderdaad, het verhaal komt van mij. Mijn vader, die keramisch kunstenaar is, kent Florian Istrate heel goed, dus ik wist al van kinds af aan over de overeenkomst met Michael Jackson. Veel mensen in Alba Iulia weten ervan, maar het was Lisa die erop wees dat het perfect was om er een project over te maken, en zo zijn we er samen aan begonnen.

ER: Wat betekent deze film voor jullie beiden naast het anekdotische?

AB: Ik denk dat onze film slechts één van de miljoenen verhalen vertelt. Ik ken persoonlijk meer van dit soort verhalen, en tijdens ons onderzoek in Roemenië kwamen we er vele tegen met vergelijkbare schandalige afloop. We kunnen een heel boek schrijven over Roemenen die in de jaren negentig faalden in het zaken doen met westerse entiteiten. We gebruiken dit verhaal als een archetype dat van toepassing is op een bepaalde generatie in Roemenië. Voor mij persoonlijk is het ook een kwestie van het bestuderen van de geschiedenis van mijn land, vooral de periode waarin ik opgroeide, die wazig was en tot op de dag van vandaag wazig blijft - ik beschouw het als een tijd van verwarring, van een gebrek aan bewustzijn, aan kennis, cultuur, aan alles. Vrij, maar ook grijs.

LMS: Dit verhaal was vooral interessant voor ons omdat zoveel dingen heel symbolisch werken. De religieuze symbolen in de fabriek smelten op een surrealistische manier samen met de glamoureuze iconische status die Michael Jackson vroeger in Roemenië had. Het eerste concert van Michael Jackson in Boekarest in 1992 werd door de president politiek geïnstrumentaliseerd om de bevolking te laten zien dat er een grote verandering voor het land zat aan te komen. De eerste keer dat ik de fabriek van Florian Istrate binnenging, kon ik niet geloven hoe één plek zoveel kon vertellen over iets dat een hele samenleving beleefd had.

ER: Op je website, Alexandru, zag ik dat 30 ani ook een installatie is? Klopt dat?

AB: Ja. De eerste keer dat we het werk tentoonstelden, in Matca Artspace in Cluj-Napoca, Roemenië, omvatte het een site-specifieke installatie verspreid over twee niveaus, de trap en de gang. Op de begane grond kwam je binnen via een zelfgemaakte doorgang van waarop je op een platform kon stappen. Binnen bouwden we vele tempelvormigestructuren, sokkels, geometrische eilanden. We bedekten de grond met wit zand. Alle structuren, trappen en ingangen schilderden we ultramarijn (een terugkerende kleur in mijn eigen werk), terwijl de muren een lichte crèmekleur kregen. De structuren en het zand werden bestrooid met witte scherven van Michael Jackson beeldjes, slechts één wit beeldje staat overeind op de hoogste sokkel en wijst naar de aanpalende kamer. De blauwe kleur werkt zoals bij de postproductie van films: ze vervaagt ruimtes en structuren. Op de bovenste verdieping, ingericht als videoruimte, zijn de stoelen gemaakt van Coca-Cola kratten, met weggeschraapte logo's, terwijl tegenover de projectie, vanuit de hoek, op een hoge sokkel en onder een zachte spot, een afgewerkt goud-en-platina Michael Jackson beeldje over de bezoekers heen staart.

ER: Lisa en Alex, kunnen we 30 ani lezen als een aanklacht tegen kapitalisme, globalisering en imperialisme? Of is het een vorm van Ostalgie die jullie in deze film tot uitdrukking brengen? Of beide, misschien?

AB: Deze vraag toont aan dat het werk op evenveel manieren kan worden gelezen als er kijkers zijn. Voor mij persoonlijk bestaat er geen Ostalgie, zoals in nostalgie naar het communisme, naar het Oosten. Het heeft geen zin nostalgisch te zijn naar iets wat je nooit hebt meegemaakt - althans volgens mijn logica. Toch was de Ostalgie van veel mensen uit mijn land een aanleiding om dit werk te onderzoeken en te realiseren. Waarom zou iemand die dergelijke verschrikkingenheeft meegemaakt ze romantiseren en terugwensen? Hoe kan het geheugen zo flexibel zijn?

Voor mij is het werk een manier om de geschiedenis te begrijpen en te herstellen. Ik ben geboren in de jaren negentig, leegte was toen het meest dominerende gevoel. Ja, in die tijd van hoop ervoer ik als kind een enorme leegte. De val van Roemenië liet natuurlijk een vacuüm van macht achter, en ook een leegte van wetten en regels, een leegte van cultuur, onderwijs ... een leegte in alle aspecten. Ik kon als kind nooit een duidelijke uitleg krijgen over het communisme, de revolutie, of wat er op dat moment gaande was - de mensen waren verward, gedesillusioneerd, teleurgesteld en onwetend. Kan je je voorstellen dat je op school slechts één les kreeg over het communisme, twee bladzijden in het leerboek, inclusief plaatjes? De maatschappij zal waarschijnlijk nooit tot een echte consensus over dit onderwerp komen. Het werk spreekt over de jaren negentig, over de hoop (in relatie tot het Westen) en de onvoorbereidheid van het volk om te vatten wat hen te wachten stond. Het Westen kwam wel, het bracht goed en slecht. Door hun onvoorbereidheid waren mensen perfect vatbaar voor misbruik. Zolang het niet door de wet verboden is, kan misbruik deel uitmaken van het kapitalistische spel, toch? Het verhaal dat we hier vertellen is slechts een van de vele, een archetype, elke Roemeense familie kent wel een paar van deze verhalen.

LMS: Ik kan evenmin nostalgie voelen naar iets wat ik nooit heb meegemaakt, ik ervaar zelfs geen nostalgie naar de generatie van mijn ouders. Natuurlijk komt Ostalgie automatisch naar boven, vooral toen we deze film aan oudere Roemenen voorlegden. Ze begonnen meteen te praten over de Roemeense revolutie, hoe ze zich voelden toen die plaatsvond, en hoe het er volgens sommigen toen beter was. Voor mij is het belangrijk om een verhaal te vertellen dat echt heeft plaatsgevonden. Via dit verhaal belichten we de uitbuiting van een economisch onzekere en kwetsbare bevolking. Die uitbuiting gaat nog steeds verder, maar op andere manieren.

ER: Kunnen jullie iets vertellen over jullie individuele praktijk?

AB: Mijn werk verwerkt persoonlijke verhalen. Het bevat altijd autobiografische elementen, mijn eigen ervaringen, die soms wel en soms niet verborgen zijn. Deze kunnen worden beschouwd als de wortels van de concepten waaraan ik werk. Meestal stel ik me vragen waarvan het conceptueel omzetten en bewerken antwoorden oplevert. Het medium waarmee ik werk wordt telkens bepaald door het onderwerp en niet door datgene waar ik me goed bij voel.

LMS: Ik denk dat de film veel gemeen heeft met onze beide individuele praktijken, maar ook volledig nieuwe ideeën en benaderingen heeft opgeleverd. In mijn films werk ik meestal met objecten die ik in de studio in scène zet om een verhaal mee te vertellen Het documentaire karakter van onze film was volledig nieuw voor mij. Mijn videowerken gaan altijd gepaard met objecten of andere elementen in een installatiecontext. In het algemeen werk ik graag met traagheid in bewegende beelden. Mijn films bevatten meestal radicaal rustige sequenties in tegenstelling tot de sfeer van ons tijdperk waarin media zo snel, zo hectisch zijn.

ER: Dus, Alex, werk je nog steeds vanuit Roemenië, of ben je vertrokken? Hoe belangrijk is de lokale context voor jou en je onderwerpkeuze?

AB: Ik ben al in 2016 verhuisd naar Duitsland. Het was belangrijk voor mij om dat te doen, om een heldere geest en stabiliteit te krijgen. Het is daar wat moeilijker voor kunstenaars, voor iedereen trouwens: een ruwer leven, een lager inkomen, enz. Maar ik breng wel veel tijd door in het land, vanwege projecten of familie. Ik produceer dus ook in Roemenië.

Met welk onderwerp ik me ook bezighoud, telkens leer ik meer te begrijpen. Ik gebruik mijn eigen kunstwerken als hulpmiddelen om het verleden en vandaag te begrijpen. Het is dus vanzelfsprekend dat de context waarin ik ben geboren en ben opgeleid me interesseert. Mijn kunstpraktijk helpt me om de mensen om me heen te begrijpen, om de geschiedenis te begrijpen en te begrijpen hoe dingen zich hebben ontwikkeld, om te begrijpen waarom sommigen Ostalgie hebben, om mijn eigen context en mezelf beter te begrijpen, enz.

ER: Lisa, ik zag dat je net een nieuwe film hebt gelanceerd: Niet zo Kool'haas. Kun je er iets over vertellen?

LMS: De film gaat over stedelijke structuren. Samen met de film wordt een installatie getoond van lasergesneden modules van roestvrij staal, B.A.G.S. genaamd, die lijken op boodschappentassen en architecturale elementen, en een kleinere serie lasergesneden modules, B.A.L.C.O.N.I.E.S. genaamd. De film verweeft ideeën uit het essay "Junk Space" van architect en schrijver Rem Koolhaas. Hij verbindt hedendaagse stadsplanning met het probleem van ruimteafval, ruimtepuin. Honden dienen als verbindend leidmotief, beginnend met Laika de eerste hond in de ruimte. De film bevat zelfs een klein poppenspel waarin Koolhaas zijn theorieën uitlegt aan een hond.

ER: Een laatste vraag, waar werken jullie thans aan?

AB: Sinds de tentoonstelling 30 de ani de Optimism verbleef ik op twee residenties, bij DEPO Istanbul en bij Sounds like a Book, in Roemenië. Het project in Turkije, dat verband houdt met de overeenkomsten tussen de Turkse en de Roemeense cultuur, begon zich pas te ontwikkelen tijdens mijn verblijf daar. Het andere project heeft betrekking op gevonden resten van sloopwerken of van oude gebouwen die in zee zijn gegooid. Ik werk momenteel ook aan een geluidsstuk en een kleine publicatie over de mythe en het gebied waar de residentie is gevestigd, in het dorp Șona, in het gebied Făgăraș in Roemenië. In oktober volgt een tentoonstelling in Galeria Posibila, in Boekarest, met werken van alle tien deelnemers aan de residentie in Roemenië.

Zoals gezegd hebben we ook net ons gezamenlijke project MOVING EAST afgerond, twee door ons gecureerde tentoonstellingen die als doel hebben om oudere Roemeense kunstenaars, onze gastheren, in dialoog te brengen met jonge opkomende kunstenaars uit binnen- en buitenland. We lanceerden een nieuwe expo ruimte: Curtea Artspace.

LMS: Sinds we begonnen met 30 de ani de Optimism heb ik een afgeladen vol programma. Ik heb net Not so Kool'haas getoond, tijdens dat project ben ik echt geïnteresseerd geraakt in het werken met digitaal-laser gesneden roestvrij staal. Ik zal waarschijnlijk nog even doorgaan met deze techniek. Mijn volgende project wordt naar alle waarschijnlijkheid weer een film.