Jef Woestenborghs
Spellbound Sappho Sappho Spellbound

Gert Verhoeven is een innemend kunstenaar. Hem horen spreken over "de bron van inspiratie", "de absurditeit van communiceren via de kunst" of "de noodzaak van humor in de kunst", roept hetzelfde gevoel op als tijdens het bijwonen van een lezing van een baanbrekende wetenschapper of een begeesterd politicus. Zo zijn ze van mening dat ze tijdens hun loopbaan nuttige inzichten hebben ontwikkeld en proberen ze die aan anderen door te geven, zoals van - ahum - een intellectueel mag worden verwacht. Desalniettemin is er een klein verschil: Verhoeven behoort niet tot deze groep en communiceert liever niet op een eerbiedige wijze zoals zij dat vaak doen, namelijk via gortdroge lezingen met eenzijdige en ego-verheerlijkende bewijsvoering. Toch is hij in staat om in een korte, levendige lezing een licht te werpen op zijn inzichten.

Het bezoeken van zijn tentoonstelling komt de facto neer op participatie aan zijn visie op kunst - althans voor de duur van het bezoek. In feite zou men participatie één van de "signaalwoorden" van de tentoonstelling kunnen noemen. Ten eerste kan de bezoeker bij binnenkomst kiezen tussen drie ingangen (participatie van bezoeker/kunstenaar/kunstruimte). Ten tweede worden de inspiratiebronnen getoond in de schetsen en gecommuniceerd via de begeleidende tekst voor de bezoekers. Dit demystificeert het productieproces van het kunstwerk (participatie van bezoeker/kunstenaar). Ten derde worden contrasterende materialen zoals verfijnd glaswerk en ruw gesteente gebruikt in de Whiskey Ikebana sculpturen (participatie van individuele kunstenaar/keten van mensen gebruikt voor industriële productie). Ten vierde is de video-installatie Spellbound bovenal gekenmerkt door het openlijk opgeven van het auteurschap van de individuele kunstenaar (participatie van Gert Verhoeven/Alfred Campenaerts/Filip Anthonissen). Opvallend is ook de uitgebreide lijst van dankbetuigingen. Deze bewuste verdringing van het individuele auteurschap sluit aan bij andere projecten in KIOSK de afgelopen maanden, zoals de groepstentoonstellingx waar enkelhet werk van anonieme kunstenaars te zien was.

Verhoeven gaat in op de ontologische, communicatieve kracht van kunst wanneer hij zelf zegt: "De werken zijn niet echt constructies of realisaties van nieuwe ideeën, maar objecten die zich proberen te bevrijden van ideeën. Ze tonen de absurditeit aan van kunst als een middel voor communicatie of een drager van informatie". Semantische helderheid lijkt irrelevant. Dit wordt duidelijk in de drie verschillende soorten werk die in de tentoonstelling te zien zijn. De schetsen onthullen de vele twijfels tijdens het creëren en ze demystificeren daardoor het enkelvoudige, verheven kunstwerk. Hoe kan iets met zoveel herroepen beslissingen duidelijke antwoorden bieden? De Whiskey Ikebana-sculpturen zijn opaak en vervreemdend door de confrontatie van contrasterende materialen. Spellbound bewijst dat men gehypnotiseerd kan raken door bescheiden maar, in zekere zin, mysterieuze vormen. Wat er te zeggen valt, is niet duidelijk. Verhoeven stelt dat kunst gaat over "het gevoel geven van een ervaring". Het gevoel van een ervaring geven... Ik begrijp niet wat dat is en dat is de crux (denk ik? Misschien?). Ik twijfel. Zou ik John Cage hier aanhalen voor geloofwaardigheid? Of zou dat te voorspelbaar of gewoon ronduit misplaatst zijn? Ik denk dat ik de grens bereikt heb van wat ik überhaupt zou kunnen zeggen.

Ahum, ahum, ahum. Dit gezegd zijnde, moet ik u iets bekennen: persoonlijk denk ik dat ik niets nieuws kan bijdragen aan het discours rond deze tentoonstelling. Ik ben maar een student met middelmatige cijfers, een onzekere stagiair met twijfels over zijn capaciteiten. Daarom zal ik gladweg parasiteren op een autoriteit. Ik zal me uitdrukken in haar woorden.

Bij de voorbereiding van deze tekst heb ik de volgende handelingen verricht en de volgende gedachten gehad, exact in deze volgorde.

1) Ik drink de laatste halve slok water uit mijn glas en draai het volume van de prachtige Toumani Diabaté naar beneden. Het wordt heel duidelijk dat een kalme geest nodig is.

2) Ik sta op uit mijn stoel en ga naar de boekenkast achter me. Ad random kies ik een stukje poëzie van de Oude Griekse dichteres Sappho. Al mijn hele leven vormt ze een inspiratie voor me. Omdat ik op dit moment niets meer te zeggen heb, maar ik toch spreek (denk ik?). Ik heb deze poëzie nu nodig.

3) Ik blader door de pagina's zonder een specifiek gedicht in gedachten te hebben. Dit speuren, dit spitten van poëzie, gebeurt met dezelfde instelling als die waarmee een tekenaar schetst: zoekend naar iets onbepaalds. Eén van de gedichten zou op één of andere manier geschikt moeten zijn, toch?

4) Geen enkel gedicht lijkt geschikt te zijn. Ik brom en haal scherp uit naar mijn kamergenoot. De muren lijken grijzer dan gisteren. Ik lees verder.

5) Nr. 30! Eureka! Tien keer het getal van de Heilige Drievuldigheid (het is triest dat mensen hun gevoeligheid voor getalsymboliek zijn kwijtgeraakt). Sappho zegt:

“I don’t know what to do: I am of two minds.”

Alle andere woorden van het gedicht zijn in de loop der tijden vergaan: verzwolgen door de Egeïsche Zee of misschien verbrand door een boze christen (hoe zou ik het kunnen weten?) en zullen nooit meer worden gelezen. We moeten onze vrienden de archeologen bedanken voor het redden van de restanten van dit gedicht. Natuurlijk zijn ze volledig geïsoleerd geraakt van hun buurzinnen, maar ze worden nu omkapseld door een alomvattende lacune. Deze neutrale maar suggestieve leegte versterkt de energie van de eenzame frase... een linguïstische white cube? Het spijt me. Terug naar het onderwerp.

6) Geloof het of niet, maar het lezen van dit eenzinsgedicht sluit nauwer aan bij een bezoek aan de tentoonstelling van Verhoeven dan men op het eerste zicht zou denken.

De eerste overeenkomst is de samenwerking tussen verschillende beroepen die aanwezig is in het ontbreken van de andere zinnen: vissers of herders werden ingehuurd om archeologen naar interessante sites te brengen; paters-kopiisten sleten hun ganzenveerpennen voor het heimelijk kopiëren van Sappho's sensuele poëzie aan volgende generaties; taalkundigen en hermeneutische filologen hielden eindeloze debatten en conferenties over de authenticiteit van het fragment en de toeschrijving ervan aan Sappho; vertalers maakten de zin begrijpelijk voor de weinige mensen die geen Archaïsch Grieks begrijpen; een boekontwerper brak zich het hoofd over de gefragmenteerde poëzie. Al deze mensen hebben over een verloop van tijd samengewerkt om ons "het gevoel van de ervaring" van Sappho te geven door een zeer eenvoudige zin. Hierin vinden we dezelfde logica terug als in Gert Verhoevens' demystificatie van het éne kunstenaar-genie en het onderuit halen van inspiratie als een plotselinge openbaring van een idee. De kunstenaar is vele mensen en het kunstwerk is verspreid over de tijd.

Sappho weet niet wat ze moet doen (zegt ze), misschien zoals ik twijfel om over kunst te schrijven? Verhoeven verwerpt zowel de lezing - "niet geschikt" - als het kunstwerk - "absurd" - als communicatiemiddel voor een kunstenaar. Het is deze bevraging van "kunst als wetenschap en methode" die ik apprecieer op de tentoonstelling. Verhoeven uitte zijn sympathie voor Lee Lozano's uitspraak over kunst en humor, die ook past in deze gedachtengang. Humor appelleert aan hetzelfde gevoel. Iedereen die ooit heeft geprobeerd een punchline of een komische situatie uit te leggen, zal toegeven dat de grap ervan stierf in hun treurige poging.

7) Ik eet de restjes van het gerecht van mijn kamergenoot op. Ik weet niet wat het is en, afgaande op de smaak, is dat misschien maar goed ook.

8) Enigszins versuft door een lichte voedselvergiftiging, sla ik het boek dicht en begin te schrijven. Ik gebruik mijn aantekeningen die geschreven zijn in een onleesbaar handschrift, ergens tussen spijkerschrift en een lijst met streepjescodes.

9) Het resultaat lijkt anders dan wat ik in mijn aantekeningen had geschreven (denk ik?).

10) Ctrl + S.