Jakob Van den Broucke
Kunst als idiosyncratische leerschool

In 2018 verscheen De mentaliteit is van plastiek, een eerste kunstenaarspublicatie van Jakob Van den Broucke. Naar aanleiding van zijn eerste solo tentoonstelling, Learning how to swim + reading a treatise on swimming = ? bij KIOSK, brachten Simon Delobel en Els Roelandt op 26 augustus 2021 een bezoek aan het atelier van de kunstenaar in Gent.

ER & SD: Hoe oud ben je?

JVdB: 28 jaar.

ER & SD: Waar ben je geboren?

JVdB: Strikt genomen in Borgerhout maar ik ben opgegroeid in Meerhout.

ER & SD: Waar zijn we nu?

JVdB: In Gent, in mijn atelier, dicht bij mijn huis, dicht bij mijn werk. Ik werk, woon en heb mijn atelier in dezelfde buurt.

ER & SD: Wat doe je voor werk?

JVdB: Ik werk halftijds voor een armoedeorganisatie, mijn taak bestaat erin gesprekken te voeren met mensen die naar onze voedselondersteuning komen en op basis hiervan te communiceren met beleidsmakers in de betrachting het beleid te verbeteren.

ER & SD: Wat heb je gestudeerd?

JVdB: Sociologie, Conflict en Ontwikkelingsstudies, een jaar filosofie en een opleiding bibliotheekmedewerker-Informatiebemiddelaar. Tijdens het werken aan mijn laatste thesis merkte ik dat de academische taalvorm niet de manier was waarop ik dingen kon articuleren. Daarop maakte ik een crisis door waaruit een artistieke praktijk is gevloeid. Nu maak ik dingen die ik bedenk en waarvan ik denk dat ze de moeite waard zijn om gemaakt te worden. Ik probeer te reageren op binnenkomende informatie en deze reactie om te zetten in een materiële hoedanigheid. Dat zal ook terugkomen in KIOSK, kunst als een soort van idiosyncratische leerschool. Zo maakte ik deze zomer een werk dat deels bestaat uit een composthoop. Nu ben ik zelf ook aan het leren composteren. Blijkbaar heb ik dit soort van omweg soms nodig. Zo leerde ik ook naaien omdat ik een werk wou maken dat genaaid moet worden. Vaak leer ik dingen doordat ik eerst een idee heb om iets te maken en dan wordt dat ook deel van mijn dagelijks leven.

ER & SD: Ben je een doe-het-zelver?

JVdB: Op en top.

ER & SD: Wat lees je ‘s morgens en ‘s avond?

JVdB: Momenteel lees ik ‘s ochtends De Witte Raaf en later op de dag zelfhulpboeken, dat zijn toch een soort boeken die gemaakt zijn voor onrustige mensen, je kan er niet lang in lezen, het zijn dus ideale boeken om tussendoor te lezen. Ik las een tijdje veel kunstcatalogi, nu lees ik voornamelijk in functie van KIOSK. Ik lees ook nog steeds theorie, in het bijzonder sociologie. Ik maak van de theorieën die ik lees schema’s en zoek verbanden. Ik zal die schema’s ook tonen in KIOSK. Het lezen van deze zelfhulpboeken deed me stilstaan bij de gevolgen van doorgedreven individualisme zoals personencultus, relativisme, complotdenken, burn-out en dergelijke. We zien dat het gangbare idee dat ieder zijn eigen waarheid heeft op zijn grenzen stoot en ook gevaarlijk is voor onze maatschappij, daar lees ik dan over, probeer ik over na te denken.

ER & SD: Voor wie maak je je werken?

JVdB: Ik heb het gevoel dat ik ze moet maken, het gevoel van urgentie is voor mij erg belangrijk alvorens over te gaan tot het daadwerkelijke maken. Er is altijd wel de onderliggende overtuiging dat je doet wat je doet voor anderen. Maar de reactie van die concrete ander is vaak teleurstellend, mensen gaan zelden diep in op werken. Een compagnon hebben is dan ook heel erg belangrijk voor mij. Die plek van compagnon neemt thans Kasper Demeulemeester in, een kunstenaar uit Brussel. Met hem kan ik altijd over mijn en zijn bezigheden en besognes converseren. Het is niet gemakkelijk om dingen eenvoudig te stellen. Voor mijn job moet ik vaak op zoek gaan naar een heldere formulering van problemen of ideeën.Toegankelijkheid zit dus steeds in mijn achterhoofd en ik zie zeker een parallel tussen mijn betaalde job en het maken en in de wereld brengen van mijn artistiek werk. In essentie gaan beide over vertalingen.

ER & SD: Zal deze expo bij KIOSK je eerste solo tentoonstelling zijn?

JVdB: Nee, de tweede: mijn eerste artistieke manifestatie was ook een solotentoonstelling dus dit wordt de tweede, wat wel spannend is. Deze is ook de eerste op een ander niveau, in een andere wereld. Meestal neem ik zelf initiatief om iets te tonen of te maken.

ER & SD: Heeft de expo al een titel?

JVdB:Learning how to swim + reading a treatise on swimming = ?. Die titel komt initieel uit een boek van Hanne Darboven (1) waarin ze verwijst naar een uitspraak van Heidegger uit de tekst Was Heisst Denken ? (2) In een reeks lezingen onderzoekt Heidegger wat het betekent om te denken. Op een gegeven moment zegt hij: One does not learn how to swim by reading a treatise on swimming, oftewel: Je leert niet zwemmen door te lezen over zwemmen, om te leren zwemmen moet je eerst in het water springen. Daar geeft hij een aanzet naar fenemenologie. De denkoefening die Heidegger aanhaalt is van toepassing op veel dingen die ik maak. Iets in de wereld brengen als een kwestie van denken en doen. Geschreven taal gebruik ik vaak als tussenstap in het maken van een werk, daarom ook dat de titel mathematisch geformuleerd staat en dus het best functioneert in geschreven vorm. Een stappenplan hebben is belangrijk maar op een gegeven moment moet je dit ook achterwege kunnen laten, dingen doen, de spelregels ombuigen en het onverwachte toelaten. Werk maken is voor mij steeds zoeken naar het gewenste evenwicht tussen conceptualiteit en spontaniteit.

ER & SD: Vind je het moeilijk te reageren op een uitnodiging van een organisatie?

JVdB: Nee, ik werk nu wel terug meer alleen, terwijl ik de laatste tijd veel samen met Kasper heb gewerkt. Samen kunnen we veel problemen oplossen door erover te praten en dat gaat nu minder. Een tentoonstelling voorbereiden is ook een eigen universum vormgeven. De werken die ik nu aan het maken ben ontstaan uit een soort van stappenplan. Het vormgeven van een stappenplan helpt me om keuzes te maken, om vormelijke beperkingen in te bouwen tijdens het ontstaansproces. Het idee ontstaat soms vluchtig, maar de uitvoering vraagt telkens veel tijd. Ik lees bijvoorbeeld boeken waar het woordje 'hoe' in de titel voorkomt. Het idee is ontstaan uit een fascinatie voor het boek How To Win Friends and Influence People (3), dat een tijdje circuleerde binnen mijn vriendenkring en één van de meest gelezen boeken is in Amerika. Deze boeken variëren tussen zelfhulp - en doe-het-zelf boeken en wil ik presenteren als een sculptuur. Ik vraag me af hoe dit soort boeken zich in het geleefde leven inschuiven, hoe de woorden zich omzetten in daden. Bovenop de stapel boeken komt een zwaar gewicht, de boeken oefenen immers druk uit op ons als individuen, ze kunnen gezien worden als een teken van het overdreven individualisme dat eigen is aan onze tijd.

ER & SD: Zal de expo ook de vorm aannemen van een boek?

JVdB: Nee, maar er komt wel een editie van één boek in de expo die als titel van de zin van Heidegger die ik daarnet vernoemde zal dragen: One does not learn how to swim by reading a treatise on swimming .. Het boek zelf zal alleen een kaft en titel hebben, het is verder leeg.

ER & SD: Maakte je zelf reeds een kunstenaarsboek?

JVdB: Ja, mijn eerste boek De mentaliteit is van plastiek was een kunstenaarsboek (4). Recent maakte ik twee boeken: De Tocht (5) en De Verderzetting (6). In een interview over De mentaliteit is van plastiek vertelde ik dat ik iets wilde doen rond de Kempen, de plaats waar ik vandaan kom. Ik vermeldde mijn telefoonnummer en kreeg een bericht van Kasper Demeulemeester, een kunstenaar uit Brussel met familiebanden in de Kempen. We mailden 4 maanden met elkaar over de Kempen en werk dat we konden maken. Later wandelden we samen naar Meerhout, hij vanuit Brussel en ik vanuit Gent. Uit deze vierdaagse wandeling en de uiteindelijke ontmoeting met Kasper zijn inmiddels twee boeken en tentoonstellingen ontstaan. Het project is steeds in evolutie, we zijn op zoek naar mensen die zich op een verschillende manier tot een plaats verhouden, tot de Kempen. We proberen dat redelijk open te doen. Kasper en ik hebben ons eigen netwerk, maar we maken dat steeds meer open. Ook anderen kunnen aansluiten, zo maken er ondertussen al 23 kunstenaars deel uit van het project.

ER & SD: Word je curator?

JVdB: Dat zou ik liever niet zo zien. Samenwerkingen zijn dan weer wel erg belangrijk. Ik heb ook het gevoel dat ons project in de Kempen wat uit de hand is aan het lopen, het wordt te groot.

ER & SD: Hoe zou je jezelf liever definiëren dan?

JVdB: Als initiatiefnemer, Kasper en ik hechten veel belang aan het gesprek, aan praten met mensen. We mailen uitgebreid over projecten, er is inhoudelijk wel enige sturing, maar steeds voortkomend uit dialoog.

ER & SD: Ben je ook fotograaf?

JVdB: Ja, fotografie zit er altijd wel tussen, maar ik zou mezelf niet als fotograaf definiëren. Fotografie is een belangrijk hulpmiddel om te documenteren, om mijn visuele voorkeuren te verkennen, om te reageren op wat ik zie.

ER & SD: Ben je een verzamelaar?

JVdB: Ja, maar ik verzamel wel heel bewust: als iets mijn universum binnentreedt, dan moet het een plaats krijgen, ik wil niet teveel hebben. Mijn atelier is een cyclus waar ik dingen onder controle kan houden en de wereld kan organiseren.

ER & SD: Ben je een skater?

JVdB: Altijd geweest, via het skaten leerde ik het werk van Ed Templeton kennen en vandaar ben ik in kunst geïnteresseerd geraakt.

ER & SD: Is skaten cool?

JVdB: Ik kan niet meer zo goed tegen dat cool en macho gedrag, na twee minuten op een skatepark is het duidelijk wie er de ‘coolste’ is. Cool is vaak een hindernis voor de toegankelijkheid van kunst, cool staat vaak de inhoud in de weg. De gedrevenheid waarmee ik vroeger bezig was met skaten vind ik nu in kunst.

ER & SD: Heb je je eigen pantheon, wie inspireert je?

JVdB: Various Artists en Jef Geys vind ik fascinerend, beiden omdat je hun werk en persoon nooit helemaal kan kennen, ze dagen je telkens weer uit om verder te zoeken, verder na te denken.

ER & SD: Wat zullen we nooit over jou te weten komen?

JVdB: Moeilijke vraag , ik zou het niet weten, ik ben een open boek.

1° Okwui Enwezor, Rein Wolfs (eds.), Hanne Darboven: Enlightment – Time Histories. A Retrospective, Haus der Kunst, München, Prestel, 2015

2° Martin Heidegger, Was Heisst Denken?, Freiburg, 1952

3° Dale Carnegie, How To Win Friends And Influence People, New York, 1936

4° Jakob Van den Broucke, De mentaliteit is van plastiek, Gent, Topo Copy, 2018

5° Jakob Van den Broucke, De Tocht, De Kempische Bocht, Meerhout, 2020

6° Jakob Van den Broucke, De Verderzetting, De Kempische Bocht, Meerhout, 2021