Anne Duk Hee Jordan
Let’s Rewild KIOSK!

Een gesprek tussen Els Roelandt en Anne Duk Hee Jordan ter gelegenheid van haar solotentoonstelling Making Kin 3.0 van Anne Duk Hee Jordan in KIOSK, van 11 september tem 28 november 2021.

ER: Making Kin 3.0, de titel van je tentoonstelling bij KIOSK, is een term die Donna J. Haraway, wetenschapper, filosoof, feminist en activist, naar voor bracht in haar boek Staying with the Trouble: Making Kin in the Chthulucene. Hoewel elk van deze woorden in Haraway's titel duiding verdient, ben ik in het kader van je expo natuurlijk bijzonder geïnteresseerd in de uitdrukking ‘Making Kin’. Haraway spreekt er op deze manier over: “Kin is a wild category that all sorts of people do their best to domesticate. Making kin as oddkin rather than, or at least in addition to, godkin and genealogical and biogenetic family troubles important matters, like to whom one is actually responsible. Who lives and who dies, and how, in this kinship rather than that one? What shape is this kinship, where and whom do its lines connect and disconnect, and so what? What must be cut and what must be tied if multispecies flourishing on earth, including human and other-than-human beings in kinship, are to have a chance?” Wat betekent verwantschap, ‘kin’ voor jou in het kader van deze tentoonstelling?

ADHJ: Ik ben vooral geïnteresseerd in symbiose. Verwantschap, kin, kan ook symbiose betekenen in de ruimere zin van het omarmen van andere niet-menselijke wezens. We zijn diep verbonden met alles om ons heen en om het ecologisch systeem volledig te begrijpen moeten we ononderbroken in cirkels denken. We moeten onszelf niet boven anderen stellen, maar erkennen dat we gelijk zijn aan alle soorten levende organismen. Zonder hen zouden we niet bestaan. Symbiose is de sleutel. Als we begrijpen wat het is om in symbiose te zijn met een worm bijvoorbeeld, dan zouden we ook begrijpen hoe we met aarde en met de bodem moeten omgaan. We zouden waarschijnlijk stoppen met al die domme dingen te doen, zoals onkruid wieden omdat onkruid onze ogen stoort. We zouden waarschijnlijk de akkers met meer zin voor diversiteit behandelen in plaats van telkens slechts één gewas te planten en daardoor de grond te doden. We zouden een soepele huid hebben en ons bewegen zonder ogen en ledematen.

Ook in tal van andere situaties kunnen we ons meer bewust zijn van hoe verwantschap kan werken. 4-7-8 is de pranayama yogi ademhaling die je lichaam tot rust laat komen als je angstig bent. De wereld is vol van bedreiging en het lijkt erop dat Gaia geen adem meer kan halen. Daarover gaat mijn installatie Atmospheres of Breathing: de enige zekerheid is dat we leven en ademen in voortdurende verandering, we zijn onderhevig aan een staat van voortdurende flux. Wat er over honderd jaar zal gebeuren, valt niet te voorspellen. Sinds de video over de moord op George Floyd door de politie van Minneapolis in 2020 viraal is gegaan, kan niemand meer ontkennen dat het recht om te ademen een sociopolitiek gegeven is. Leven met angsten beïnvloedt de manier waarop men ademt en leven met stoffige longsyndromen verandert de longen als orgaan. Mensen die in armoede leven worden veel meer blootgesteld aan giftige, vervuilde lucht en hebben veel minder toegang tot medische zorg dan bevoorrechte mensen uit hogere sociale rangen. Ademen is een vitale kracht die conventionele grenzen uitdaagt en mogelijkheden opent om opnieuw te bedenken wat het betekent om een belichaamd post-humanistisch subject te zijn.

ER: Dat is interessant, wat je zegt over Gaia, die niet langer kan ademen en op die manier in symbiose is met ons, mensen en soorten die op aarde leven en Gaia vormen en die ook niet langer in staat zijn te ademen. Nu je het over symbiose hebt, denk ik aan wetenschapper en filosoof Lynn Margulis die voor het eerst de term ‘holobiont’ gebruikte in relatie tot de mens. Zij stelde dat een organisme nooit alleen een individu is, maar in een netwerk verbonden is met vele verschillende soorten. Ze stelde dat we moeten proberen de wereld op deze manier te zien en voorbij het individu te kijken. Margulis zegt ook dat het zien van de aarde als een netwerk van symbiose, in plaats van haar te lezen in Darwinistische termen van ‘survival of the fittest’, enorme gevolgen kan hebben voor de samenleving, voor de manier waarop wij ideeën vormen over politiek, economie, enzovoort. Is er volgens jou in kunst ruimte om deze theorie van netwerken en symbiose verder te ontwikkelen en ermee te experimenteren?

ADHJ: Ja, ik ben er vrij zeker van dat die ruimte er is. Maar ook, als we naar de zee kijken en bijvoorbeeld siphonoforen, waaronder de Portugese man ó war, een wezen dat eruitziet als een kwal en dat vooral in de Stille Oceaan wordt aangetroffen, van naderbij bekijken, dan zien we die symbiose. Siphonoforen zijn koloniale hydrozoën, ze kunnen alleen bestaan omdat hun bestanddelen van elkaar afhankelijk zijn. Het zijn koloniale organismen die bestaan uit kleinere levende eenheden. Die eenheden voeden zich samen en planten zich voort, ze kunnen niet zonder elkaar. Ik denk dat dit een mooi voorbeeld is van symbiose. Netwerken en symbiose zijn wonderlijk maar niet zeldzaam, ze bestaan wel degelijk.

ER: De zee en de oceaan zijn terugkerende onderwerpen in je werk. Waar komt die fascinatie vandaan?

ADHJ: Van jongs af aan ben ik gefascineerd door de zee en haar bewoners. Het is een vreemde wereld zo dicht bij de onze. De zee heeft een heel ander ecosysteem. Alles werkt er anders en sommige onderwaterwezens hebben verbazingwekkende krachten, sommige leven zelfs eeuwig. Ik begon met duiken toen ik jong was en begreep dat het lichaam in het water plots driedimensionaal wordt, niet langer plat zoals wanneer we op aarde ronddwalen. Wat ik daarmee bedoel is dat we op het land slechts een tweedimensionale lichamelijke waarneming hebben (maar een driedimensionaal zicht), terwijl we onder water de druk op de organen voelen en we tegelijkertijd gewichtloos zijn. Het is een andere wereld en een andere waarneming, bovendien lijkt alles onder water groter en stiller.

ER: Hoe ben je deze emoties en ideeën gaan overbrengen in je kunstwerken?

ADHJ: Dat ging heel natuurlijk omdat alles - ook mijn werk, gevoelens en gedachten - diep met elkaar verbonden zijn. Er is ook een netwerk van symbiose in mijn gedachten.

ER: Kun je ons iets vertellen over de werken die je in KIOSK toont?

ADHJ: Ik toon een combinatie van Atmospheres of Breathing en Making Kin. Deze werken gaan over symbiose en verwantschap. De robots en het ademhalingssysteem zijn deel van het werk Artificial Stupidity dat ik jaren geleden opstartte.

Ik toon bij KIOSK ook een tekening gedrukt op pvc. Mijn tekeningen zijn ingebed in verhalen. Bij het bedenken van mijn installaties teken ik eerst mijn gedachten en ideeën. De tekening wordt zo een vertelling van mijn onderzoek. De tekening die ik bij KIOSK laat zien is gerelateerd aan het boek Wizard of the Crow, van de Nigeriaanse schrijver Ngũgĩ wa Thiong'o. Het boek is een allegorie van de Afrikaanse postkoloniale geschiedenis, een opmerkelijk boek van een opmerkelijk schrijver.

ER: Als Keniaan schreef hij zijn boeken, toneelstukken en verhalen in het Gikuyu, een Bantu taal uit Kenya. Vanwege zijn kritiek op de Keniaanse samenleving in de jaren zeventig werd hij een jaar lang gevangen gezet. Wizard of the Crow is gebaseerd op orale tradities, vertellen van verhalen en is een parabel die niet lineair wordt verteld, maar spiraalsgewijs door verschillende verhalen wordt opgebouwd en door verschillende personen wordt uiteengezet. Het boek speelt zich af in een fantastische setting en is een hallucinante satire op de dictatuur.

ADHJ: Ja, Wizard of the Crow is een kolossaal boek, het telt meer dan 700 pagina's. Het werd ook aangepast voor theater, ik maakte het decorontwerp voor het stuk. De regisseur ervan is Angolees. Het was een geweldige ervaring, ik ervoer zoveel vrijheid bij het ontwerpen van het decor. Wizard of the Crow vertelt over de heldendaden van een heerser over een fictief postkoloniaal Afrikaans land. Ik gebruikte de twee laatste hoofdstukken van het boek als inspiratie voor de twee tekeningen die bij KIOSK te zien zijn. De tekeningen zijn bevestigd aan drie zwevende zwarte ballonnen die symbool staan voor de heerser: in het boek zwelt de heerser immers op als een ballon en zoekt hij zijn weg naar de hemel.

ER: Als ik het goed heb zijn twee van de werken die bij KIOSK te zien zijn, Atmospheres of Breathing en Making Kin, gemaakt tijdens de pandemie. Hoe heb je die maanden van isolement -en wat soms de wraak van de natuur wordt genoemd- ervaren? Voor een groepstentoonstelling in Sonsbeek werkte je met planten, en voor een project in Berlijn tijdens de eerste dagen van de pandemie werkte je op de balkons van Berlijnse appartementen. Tuinen, onkruid en kruiden speelden een grote rol.

ADHJ: Atmospheres of Breathing gaat over wie het recht heeft om te ademen, wie bevoorrecht genoeg is om dat recht te hebben. Het werk werd gevormd tijdens de pandemie, dat was gelijk ook de tijd waarin de moord op George Floyd plaatsvond. Ik dacht in die periode zoals gezegd veel na over ademhalen. In 2005 redde ik tijdens het duiken verschillende mensen tijdens de zeebeving in Thailand omdat ik wist hoe je een moment van rampspoed kan overleven. Dit inzicht in de essentiële verbanden tussen overleven, levende ecosystemen en beheersing van de ademhaling inspireerde me tot het maken van Atmospheres of Breathing. Ik vroeg me af hoe de mens kalm kan blijven in noodsituaties en welke nieuwe, andere wezens we zouden kunnen worden mocht de wereld stoppen met ademen.

Ook Making Kin werd deels gemaakt tijdens de pandemie, dat klopt. Maar ik begon er al veel jaren geleden aan. Ik heb de robot vele malen opnieuw moeten maken omdat hij niet werkte op de manier dat ik dat wilde. Het werk dat ik dit voorjaar voor Sonsbeek maakte, The Living Plant Archive, was er ook eentje van lange adem. Het kostte me veel tijd en energie maar het werd uiteindelijk heel erg mooi. Wanneer ik het parkeerterrein van de kunstinstelling De Groene in Arnhem thans helemaal verwilderd zie en vergelijk met hoe die plek eruit zag voor ik begon te zaaien, dan word ik heel gelukkig.

ER: Nog een laatste vraag: ecologie staat centraal in je werk, en ik neem aan dat duurzaamheid ook iets is waar je veel om geeft. Hoe kunnen we bij KIOSK, als tentoonstellingsplek, bijdragen tot duurzaamheid?

ADHJ: Ik denk dat we de stedelijke ruimte opnieuw moeten toelaten te verwilderen. Dat is zo belangrijk. Laten we KIOSK verwilderen :)

1° Donna J. Haraway, Staying with the Trouble, Making Kin in the Chthulucene, Duke University Press, 2016.

2° Meer over Lynn Margulis (1938-2011) in de documentaire film van John Feldman: Symbiotic Earth: How Lynn Margulis Rocked the Boat and Started a Scientific Revolution, Bullfrog Films, 2019.

3° Een holobiont is een geheel waarbij een gastheer en verschillende andere organismen samen in symbiose een ecologische eenheid vormen.

4° Ngũgĩ wa Thiong'o, Wizard of the Crow, Kenya, Harvill Seckel, 2006.

5° Herr der Krähen, uitgevoerd door jtw spandau onder leiding van Carlos Manuel, Berlijn, 2020 is een polyfonische politieke parabel, zie ook: https://dukhee.de/projects/202...

6° Die Balkone: Life, art, pandemic, and proximity werd bedacht door Övül Ö. Durmusoglu en Joanna Warsza in april 2020 in Berlijn.

7° Sonsbeek 20-24.Force Times Distance, On Labour and Its Sonic Ecology, 02 juli t/m 30 augustus 2021, Park Sonsbeek Arnhem.